Լեզու | زبان

Search

Կապ մեզ հետ

خیابان استاد نجات الهی، شماره 295
تهران 1598873311

No.295, Ostad Nejatollahi Ave.,
Tehran - IRAN

Tel: (+98-21) 88901634, 88901635,
88901636, 88897980, 88897981

Fax: (+98-21) 88892617

info@tehranprelacy.com


Թ. Հ. Թեմի Յարաբերական Մարմնի հետ կապւելու համար՝
pr@tehranprelacy.com



ՍՓԻՒՌՔԻ ՏԱՐԻ 2022

ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՈՒԹԻՒՆ ՀԱՅՈՑ ՄԵԾԻ ՏԱՆՆ ԿԻԼԻԿԻՈՅ

ՍՓԻՒՌՔԻ ՏԱՐԻ

2 0 2 2

Պ Ա Տ Գ Ա Մ
Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԱՐԱՄ Ա
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ
ՄԵԾԻ ՏԱՆՆ ԿԻԼԻԿԻՈՅ
ԱՆԹԻԼԻԱՍ
ԱՐԱՄ Ա ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՄԵԾԻ ՏԱՆՆ ԿԻԼԻԿԻՈՅ

Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան Թեմակալ առաջնորդներին, հոգեւոր դասին, Ազգային իշխանութեանց, եւ մեր ժողովրդի զաւակներին

2022 տարւայ սեմին, Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան Անթիլիասի Մայրավանքից քրիստոնէական սիրով ու հայրապետական օրհնութեամբ ողջունում ենք ազգային Ընդհանուր ժողովին, ազգային Կենտրոնական վարչութեան Կրօնական ու աշխարհական ժողովներին, Միաբանութեան, Թեմակալ առաջնորդներին ու ազգային իշխանութիւններին, ազգային մեր կեանքում գործող քաղաքական, կրթական, մշակութային, բարեսիրական եւ համայնքային բոլոր միութիւններին ու կազմակերպութիւններին, ինչպէս նաեւ մեր ժողովրդի սիրելի զաւակներին։ Աղօթում ենք առ Բարձրեալն Աստւած, որ բացւող Նոր տարին մեր անհատական, հասարակական եւ ազգային կեանքը լցնի առողջութեան, յաջողութեան եւ երջանկութեան երկնային բարիքներով։

Սեպտեմբեր-նոյեմբեր 2020-ին Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի միացեալ ուժերով Արցախի վրայ կատարւած անարգ յարձակման հետեւանքով մեծ թւով հայորդիների նահատակութիւնը ու գերեվարումը, հսկայ տարածքների գրաւումը, հոգեւոր ու մշակութային կառոյցների քանդումն ու բազմահազար հայորդիների տեղահանումը խոր ցաւ ու ընդվզում առաջացրեց մեր ժողովրդի մօտ։

Մեր ողջ ժողովուրդը զանազան կերպերով հակազդեց ստեղծւած այս ողբերգական կացութեան ու իր ամբողջական զօրակցութիւնը յայտնեց Արցախին։ Մեր հերթին, Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան առաքելութեան ծիրում լուսարձակի տակ բերելով Արցախը, 2021 տարին Հայրապետական Գրով հռչակեցինք ԱՐՑԱԽԻ ՏԱՐԻ։ Մեր մտահոգութիւններն ու առաջադրանքները լայն արձագանգ գտան յատկապէս մեր թեմերում։ Արցախի նախագահը իր խոր գոհունակութիւնը յայտնեց մեզ եւ մեզ հրաւիրեց այցելելու Արցախ։ Արդարեւ, Արցախի անկախութեան ու անվտանգութեան նկատմամբ մեր ամբողջական զօրակցութիւնը շարունակւում է՝ որպէս մեր Սուրբ Աթոռի համազգային առաջնահերթութիւններից մէկը։
* * *
Վերջին տարիներին, Սփիւռքին առնչւած զանազան խնդիրների եւ երեւոյթների շուրջ գիտաժողովներ տեղի ունեցան, ուսումնասիրութիւններ կատարւեցին եւ յօդւածներ ստորագրւեցին։ Անորոշութիւններով ու տագնապներով լեցուն Սփիւռքի ներկայ իրավիճակը, մեր ղեկավար մարմիններին եւ մտաւորականներին մղելու է՝ իրապաշտ ոգով ու պատասխանատու մօտեցումով տագնապելու, մտածելու, քննելու, խորհրդակցելու, Սփիւռքի ներկան վերակազմակերպելու եւ ապագան հունաւորող ճամբաներ եւ միջոցներ որոնելու։
Հետեւաբար, նկատի ունենալով Սփիւռքի պարզած ներկայ պատկերը ու հայ կեանքում դրա առանցքային կարեւորութիւնը, այսու Հայրապետական Գրով 2022 տարին հռչակում ենք ՍՓԻՒՌՔԻ ՏԱՐԻ
Հայերէն լեզւով հրատարակած Մեր վերջին գրքին տւել ենք «Նոր հորիզոնների դիմաց» խորագիրը։ Պատահական չէ այս խորագիրը։ Հայ ժողովուրդը իր երեք թեւերով՝ Հայաստան, Արցախ եւ Սփիւռք բազմաթիւ եւ բազմազան մարտահրաւէրներ եւ վտանգներ է դիմագրաւում, իսկ հայօրէն մաշման ենթակայ Սփիւռքը՝ աւելի՛ն։ Մի տեղ այն անորոշութեան ալիքների մէջ է օրօրւում, այլ տեղ՝ փոթորիկների դէմ է պայքարում. մի տեղ՝ նոր ինքնութեան փնտրտուքի մէջ է, այլ տեղ՝ տեղայնացման արագ ընթացքին մէջ։ Ուստի՝ Սփիւռքի վերակազմակերպումը ու վերակենսաւորումը հրամայական անհրաժեշտութիւն է։ Այս բազմատարած եւ բազմերես ծրագիրը իր գործնական ընթացքը կարող է ստանալ Սփիւռքի ինքնաքննութեամբ, ինքնարժեւորումով եւ ազգի համայնական կեանքում դրա իւրայատուկ դերակատարութեան յստակեցմամբ։ Այս հսկայածաւալ աշխատանքին հարկ է լծւել այսօ՛ր. վաղը կարող է ո՜ւշ լինել՝ աշխարհի արմատական ու արագ փոփոխութիւնների յորձանուտում ապրող Սփիւռքին համար։

Ա) ՍՓԻՒՌՔԸ ԵՐԷԿ - ԳՈՅԱՒՈՐՈՒՄ ԵՒ ՀՈԼՈՎՈՅԹ
Հայաստանը իր աշխարհագրական դիրքի բերմամբ յաճախ ենթակայ է եղել յարձակումների եւ բռնագրաւումների եւ կորցրել է իր պետականութիւնն ու անկախութիւնը։ Հետեւաբար, արտագաղթը մնայուն երեւոյթ է եղել հայոց պատմութեան ընթացքում։
Բիւզանդական կայսրութեան եւ Հայաստանի միջեւ շփումը եղել է անմիջական եւ մնայուն եւ հին ժամանակներից մինչ այսօր հայերը հաստատւած են կայսրութեան սահմաններում։ Հայաստանից դուրս, հայութիւնը առաջին անգամ լինելով հաւաքական եւ կազմակերպ ներկայութիւն է դարձել Կիլիկիայում, եւ նոյնիսկ պետականութիւն հաստատած։ Կիլիկիայի հայոց պետութեան (14-րդ դար) եւ Բիւզանդիոնի կայսրութեան (15-րդ դար) անկումից յետոյ, հայերը հետզհետէ գնացել են դէպի Բալկանեան երկրներ, որտեղ ժամանակի ընթացքում գաղութներ են կազմաւորւել։ Առաւելաբար տնտեսական պատճառներով հայեր յարաբերութեան մէջ են եղել Հեռաւոր Արեւելքի հետ, այնտեղ հաստատել նաեւ փոքր համայնքներ։ Պարսկաստանը Հայաստանի հարեւան երկիր լինելով, հին դարերից սկսեալ մեծ թւով հայեր հաստատւել են այնտեղ։ Պարսկաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ Հայաստանի բաժանումից յետոյ (16-րդ դար), հայերը յիշեալ երկրներում դարձել են կազմակերպ ներկայութիւն։
Հայոց Ցեղասպանութեան հետեւանքով, Արեւմտեան Հայաստանի ու Կիլիկիայի հայկական հողերի վրայ ապրող հայերը պարտադրաբար արտագաղթել են դէպի Մերձաւոր Արեւելք եւ ապա, քաղաքական եւ տնտեսական մտահոգութիւններից մղւած՝ տարիների ընթացքում դէպի Եւրոպա, Հիւսիսային ու Հարաւային Ամերիկա եւ մինչեւ Աւստրալիա։ Աֆրիկայում հայերը ներկայութիւն են դարձել յատկապէս Համաշխարհային Երկրորդ Պատերազմից յետոյ։ Համաշխարհայնացման ստեղծած պայմանները նոր թափ են տւել հայ ժողովրդի զաւակներին երկրից երկիր տեղափոխութեան, նոյնիսկ՝ ցամաքամասից այլ ցամաքամաս գաղթին։ Խորհրդային Միութեան փլուզումից յետոյ, նախկին Սովետական երկրներից արտագաղթի նոր ալիք է սկսւել դէպի արեւմտեան երկրներ։ Վերջապէս, տարօրինակ ու ցաւալի էր Հայաստանի անկախացումից յետոյ ծայր առած արտագաղթը հայրենիքից։
Սփիւռքի առաջացման հոլովոյթին մասին սոյն հպանցիկ ակնարկի լոյսի տակ, հարկ է ընդգծել հետեւեալ կէտերը.-
ա) Լայնատարած Սփիւռքի գոյաւորումը իր պատմական պատճառները եւ փուլերն ունի։ Հայերի արտագաղթը Հայաստանից յաճախ եղել է պարտադրաբար։ Այս ուղղութեամբ հարկ է յիշել Հայաստանից Կիլիկիա մեծ գաղթը՝ պարտադրւած Բիւզանդական կայսրութեան կողմից, եւ Արեւմըտեան Հայաստանից ու Կիլիկիայից՝ Օսմանեան կայսրութեան կողմից։ Քաղաքական ու ապահովական ազդակների կողքին, նաեւ տնտեսական պատճառները հայերին մղել են արտագաղթի։ Այսպէս կարելի է բնորոշել նաեւ վերջին տասնամեակների արտագաղթը՝ Հայաստանից։
բ) Հայերը այնտեղ, որտեղ հաստատւել են, փորձել են համայնք կազմել՝ ազգային, հոգեւոր, կրթական եւ այլ կառոյցներով, եւ գերագոյն ճիգ թափել՝ պահելու իրենց ազգային դիմագիծը, լեզուն, հաւատքը եւ աւանդութիւնները։ Եկեղեցին առաջնորդողի դեր է կատարել գաղութների կազմաւորման ու հայապահպանման գործում։
գ) Իրենց հաստատւած երկրներում, հայերը մեկուսացած չեն ապրել։ Նրանք մասնակից են դարձել տեղի կեանքին, եւ նոյնիսկ՝ կարեւոր դիրքեր գրաւել։
դ) Լիբանանի եւ Սիրիայի հայ գաղութները իրենց կազմակերպ կեանքով եւ բազմաթիւ կառոյցներով, կենտրոնական դեր են ունեցել Սփիւռքում, յատկապէս՝ հոգեւոր, մշակութային, բարեսիրական ու քաղաքական մարզերում։
ե) Պայմանների բերմամբ, կորցնելով իրենց անմիջական կապը մայր հայրենիքի հետ, մի շարք գաղութներ, յատկապէս Բալկանեան երկրներում, ժամանակի ընթացքում ձուլւել են՝ միայն աղօտ կերպով պահելով իրենց հայկական ծագումը։

Բ) ՍՓԻՒՌՔԸ ԱՅՍՕՐ - ՄՏԱՀՈԳՈՒԹԻՒՆՆԵՐ ՈՒ ՄԱՐՏԱՀՐԱՒԷՐՆԵՐ
Անհրաժեշտ ենք նկատում ամփոփ գծերով լուսարձակի տակ բերել ներկայ Սփիւռքը բնութագրող մի շարք յատկանշական երեւոյթներ.-
1.- Ներկայ Սփիւռքը՝ աւանդական, սովետական ու հայաստանեան սփիւռքների աններդաշնակ խառնուրդ է։ Ցեղասպանութիւնից վերապրողների բեկորներով գոյաւորւած Սփիւռքը կազմակերպման յարաբերաբար աւելի արագ ընթացք ունեցաւ։ Եկեղեցի, դպրոց ու ազգային հաւաքավայր վճռորոշ դեր ունեցան Սփիւռքի կազմաւորման ու դրա ինքնութեան պահպանման գործում։ Սփիւռքը գոյատեւեց համախմբւելով իր ստեղծած կառոյցների շուրջը եւ դարձաւ արդարութիւն պահանջող եւ ազատ, անկախ եւ ամբողջական Հայաստանի երազով ապրող եւ պայքարող գաղութների ամբողջութիւն։ Աւանդական Սփիւռքին միացան, Սովետական երկրներից դէպի Արեւմուտք գաղթած հայորդիները եւ կարճ ժամանակի ընթացքում շաղախւեցին իրենց ազգակիցների հետ։ Հայաստանի վերանկախացումով շատեր այնպէս կարծեցին, որ կարող է ներգաղթ սկսւել եւ Սփիւռքը շուտով շնչասպառ դառնայ։ Պատահեց հակառակը։ Տնտեսական պատճառներից մղւած եւ արտասահմանի լայն կարելիութիւններից հրապուրւած, Հայաստանը սկսեց դատարկւել իր բնակչութիւնից։ Թւային աճի առընթեր, Սփիւռքը նաեւ ընդարձակւեց միջգաղութային տեղաշարժերի հետեւանքով։ Վերոնշեալ երեւոյթները շարունակւելու բազմաթիւ պատճառներ ունեն։ Սփիւռքը կայուն իրականութիւն չէ, այն մնայուն փոփոխութեան ընթացքի մէջ է։
2.- Ի՞նչ է նշանակում հայ լինել Սփիւռքի մէջ, ի՞նչ են հայ լինելու արժեչափերը։ Ցեղասպանութեան յիշողութեամբ կազմաւորւած աւանդական Սփիւռքը իր իւրայատուկ ինքնաճանաչողութիւնը ունէր։ Նոր սփիւռքների առաջացումը եւ Սփիւռք-Հայաստան յարաբերութիւնների զարգացումը նոր նկարագիր տւեց Սփիւռքին, իսկ համաշխարհայնացումը նոր իրականութիւնների եւ հորիզոնների դիմաց դրեց Սփիւռքը՝ այն մղելով ինքնաճանաչման տարբեր մօտեցումների, շեշտաւորումների եւ նոյնի՛սկ արժեչափերի։ Արդ, ինչպէ՞ս կարելի է պատմական տարբեր հոլովոյթ ունեցած, տարբեր փորձառութեամբ թրծւած եւ տարբեր մտածելակերպ, գործելակերպ եւ կենցաղակերպ ունեցող սփիւռքների միջեւ, յաճախ նոյն գաղութին մաս կազմող, գոյակցութիւնից այն կողմ ներքին ներդաշնակում ու համալրում առաջացնել։ Ցարդ այս ուղղութեամբ ծրագրւած եւ հետեւողական քայլեր չեն վերցւել. թւում է թէ կամեցողութեան պակաս կայ։ Բայց նման ճիգ անխուսափելի անհրաժեշտութիւն է։ Ինչպէ՞ս կարելի է Սփիւռքի հայի ինքնաճանաչողութիւնը սահմանել՝ հաւաքական արժեչափերի ճշտումով, առանց անտեսելու համաշխարհայնացման ստեղծած նոր իրականութիւնները եւ տեղական պայմանները։
3.- Հայաստանի սահմաններում իբրեւ հայ գոյատեւելը բնական երեւոյթ է. Սփիւռքի մէջ հայ մնալը՝ նախընտրութեան հարց է եւ, հետեւաբար՝ ամենօրեայ տագնապ ու պայքար։ Մօտ անցեալում, Սփիւռքի մէջ օտարից տարբեր լինելը չափանիշ էր ու ազդու միջոց՝ հայապահպանման։ Համաշխարհայնացած աշխարհի բազմացեղ, բազմամշակոյթ ու բազմակրօն միջավայրերում ապրող հայը, որտեղ այլեւս իրեն ուրիշից բաժնող ցանկապատեր գոյութիւն չունեն, որտեղ ուրիշը իր հարեւանն է, ընկերը, գործակիցը եւ երբեմն նոյնիսկ տան անդամը, ինչպէ՞ս կարող է իր ինքնութիւնը պահպանել անվթար։ Հարկ է լինել իրապաշտ։ Սփիւռքահայը ինք իրեն այլեւս գաղթական եւ օտար չի նկատում. նա իր ապրած երկրի լիիրաւ քաղաքացին է՝ միաձուլւած միջավայրին եւ շաղախւած տեղի մշակոյթի հետ։ Հայի ինքնութիւնը դեռեւս շարունակում է ինք իրեն արտայայտել շեշտակի կերպով այնտեղ՝ որտեղ հայ կեանքի հաւաքական ու կազմակերպ ներկայութիւն կայ։ Սակայն, այնտեղ, որտեղ հայաբոյր միջավայր գոյութիւն չունի, հայապահպանման ճիգերը սկսել են իրենց ուժականութիւնը կորցնել հետզհետէ տեղայնացող ինքնութեան դիմաց։ Արդ, հայի արմատները առողջ պահպանելու հեռանկարով, ինչպէ՞ս կարելի է Սփիւռքի մէջ հայի լեզուն, Հայրենիքը, կրօնը, աւանդութիւնները, պատմական վճռորոշ դէպքերը, պահանջատիրութիւնը առաւելագոյն չափով եւ նոր մօտեցումով դարձնել մէկ ազգի պատկանելիութեան ամուր յենարանները։
4.- Սփիւռքի կառոյցները ճշտորոշիչ դեր կատարեցին Սփիւռքի կազմակերպման, ինչպէս նաեւ՝ մեր հոգեւոր, մշակութային եւ ազգային արժէքների կենսագործման գործում։ Այսօր, սակայն, մեր կառոյցները իրենց հմայքն ու ազդեցութիւնը կորցնելու եւ ժամանակավրէպ դառնալու վտանգի դիմաց են կանգնած։ Իրենց ինքնակենտրոն մօտեցումներով, աւանդական գործելաոճերով եւ ոչ-այժմէական օրակարգերով, դրանք այլեւս չեն կարող գոհացնել նոր սերունդների պահանջները։ Այլ խօսքով, գաղութներ չեն կարող իրենց կազմակերպչական ուժականութիւնը ամուր պահպանել եւ հայօրէն շնչել շնչասպառ դարձած եւ ներկայ իրականութիւններին անհաղորդ կառոյցներով։ Արդ, կառոյցների վերանորոգումը եւ այժմէականացումը աւելի քան հրամայական է՝ նկատի ունենալով դրանց կենտրոնական տեղը եւ առանցքային դերը հայ կեանքում:
5.- Արեւմտահայերէնը նահանջի մէջ է։ Դրա գործածութեան հետզհետէ շեշտւող նւազումն ու աղաւաղումը դարձել են համատարած եւ ակնյայտ երեւոյթներ։ Պատճառները յստակ են, իսկ հետեւանքը՝ վտանգալից։ Լեզուն մի ազգի ինքնութեան զօրեղ կռւաններից է, մանաւանդ փոքր եւ սփիւռքեան պայմաններում ապրող մի ազգի համար։ Արեւմտահայերէնի նահանջի առաջն առնելու յանձնառութիւնից մղւած, մեր Սուրբ Աթոռը դիմեց գործնական քայլերի։ Արդ, ինչպէ՞ս կարելի է նոր մղում տալ այս յոյժ կարեւոր ծրագրին եւ գործնապէս մասնակից դարձնել հայակերտման առաքելութեան լծւած մեր կրթական եւ մշակութային կառոյցները եւ մտաւորականները։
6.- Մեր կառոյցների կողքին մեր մտածելակերպերն ու գործելակերպերը եւս սկսւել են ժանգոտւել։ Մեր շուրջը տեղի ունեցող նոր զարգացումների եւ առաջացող մարտահրաւէրների անտեսումը, մեր գաղութներին կարող են առաջնորդել դէպի ինքնամեկուսացում։ Սփիւռքը այլեւս չի կարող գործել կարծրատիպերով։ Հայապահպանման գործիքները եւ չափանիշերը, փաստօրէն, չեն համապատասխանում ներկայ աշխարհի պայմաններին եւ նոր սերնդի մօտեցումներին եւ սպասումներին։ Նոր սերունդը սկսել է հեռանալ մեր կառոյցներից, եւ նոյնիսկ դրանց կողմից ծով զոհողութեամբ պահպանւած եւ սակայն իր տեղում բանտարկւած մեր արժէքներից եւ աւանդութիւններից եւ իր հայութիւնը ապրել տարբեր մօտեցումներով եւ կերպերով։ Նոր սերունդի մօտ հայի ինքնութիւնը ենթակայ է աղօտւելու վտանգին։ Ա՛յս է տագնապը, որովհետեւ նոր սերունդն է, որ նոր շնչով վերակենսաւորելու է Սփիւռքը եւ կերտելու է դրա ապագան։ Արդ, ինչպէ՞ս կարելի է ներդաշնակութիւն ստեղծել հայի ինքնութեան երեք տարածքներում՝ տեղայնականի, հայկականի եւ համաշխարհայինի միջեւ, խուսափելով հակասութիւն ու բեւեռացում առաջացնող մտածելակերպերից եւ կենցաղակերպերից։ Յաճախ շեշտել ենք նոր սերունդը մեր շուրջը համախմբելու եւ լուրջ երկխօսութիւն ունենալու կարեւորութիւնը։
7.- Սփիւռքը տարբեր մտածողութիւնների հանդիսարան է, երբեմն իրար հակասող եւ երբեմն համընկնող՝ յաճախ պայմանաւորւած թէ՛ ներ-Հայաստանեան եւ թէ՛ տեղական հասարակա-քաղաքական ազդակներից։ Անխուսափելի երեւոյթ է այս։ Անհրաժեշտ է, սակայն, Սփիւռքի գաղութները իրենց տեղայնական, ինքնակենտրոն ու բաժանարար մտածողութիւնից դուրս բերել եւ համասփիւռքեան մտածողութիւն հունաւորել։ Արդարեւ, անցնող տարիներին Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան նախաձեռնութեամբ գումարւած համասփիւռքեան, երբեմն նաեւ համահայկական, կրթական, մշակութային, պատմական, պահանջատիրական, տեղեկատւական եւ այլ բնոյթի համագումարները, դրանց ճշտած ուղեգծերը եւ կատարած եզրայանգումները արդէն իսկ հունդերը ցանել են համասփիւռքեան մտածողութեան ձեւաւորման։ Դրանք նաեւ մասնակիցների ներկայացուցչական հանգամանքով եւ որակով կարող են առանցքը հանդիսանալ համասփիւռքեան ղեկավարութեան ստեղծման։ Նման գործընթաց ենթադրում է կառոյցների միջեւ ներգաղութային եւ միջգաղութային սերտ ու համապարփակ գործակցութիւն՝ համասփիւռքեան մի օրակարգի շուրջը։ Նման նախաձեռնութիւն մեծապէս նպաստելու է Սփիւռքի կեանքի վերաշխուժացմանը, մօտեցումների ներդաշնակմանը եւ դրա համահայկական դերակատարութեան առաւել շեշտաւորմանը։
8.- Սփիւռքը զգոյշ պիտի լինի թէ՛ Հայաստանակենտրոն եւ թէ՛ Սփիւռքակենտրոն մտածողութեան մէջ ինք իրեն բանտարկելուց. նրա կիզակէտը պիտի լինի հայակենտրոն մտածողութեան զարգացումը, որը կարող է տարբեր հայեցակէտերի երկխօսութեան լայն տարածք ստեղծել։ Արդարեւ, իր իւրայատուկ շեշտաւորումներով ու հարուստ փորձառութեամբ Սփիւռքը կարող է իր կարեւոր նպաստը բերել համահայկական մտածողութեան մշակման՝ համահայկական մի օրակարգի ենթահողին վրայ։ Արդ, ինչպէ՞ս կարելի է մէկ եւ նոյն հայութեան պատկանելիութիւնը իր արժէքներով եւ տեսլականով դարձնել հիմքը ու հէնքը համահայկական մտածողութեան՝ պահպանելով հանդերձ տեղական պայմանների եւ ազդակների ազդեցութեան ենթակայ Սփիւռքի մօտեցումները, ինչպէս նաեւ՝ համասփիւռքեան առաջնահերթութիւնների կարեւորութիւնը։ Առաջինը հրամայական է, իսկ երկրորդը՝ անխուսափելի։
9.- Սփիւռքը ունի մշակութային, հոգեւոր, տնտեսական, մասնագիտական, յարաբերական եւ փորձառական հսկայ ներուժ։ Սակայն, մի տեղում համակերպումը եւ տեղայնացումը, մի ուրիշ տեղում՝ անտարբերութիւնը եւ անտեսումը սկսել են հայ կեանքից հեռացնել իր սեփական ներուժին։ Փաստօրէն, Սփիւռքը չի կարողացել իր ներուժին տէր կանգնել եւ այն ճիշտ ու ամբողջական կերպով օգտագործել։ Այս ուղղութեամբ փորձեր կատարւել են ե՛ւ Հայաստանի, ե՛ւ Սփիւռքի մի շարք կառոյցների կողմից, սակայն դրանք եղել են մասնակի եւ պարագայական։ Սփիւռքի ներուժին կազմակերպումը եւ օգտագործումը անհրաժեշտութիւն է։ Նման ծրագիր ենթադրում է հաւաքական եւ հետեւողական աշխատանք։
10.- Հայաստանի վերանկախացմամբ սպասելի էր, որ հանգրւանօրէն հայրենադարձութիւն կատարւէր։ Պատահեց հակառակը։ Հայաստանը չկարողացաւ, չէր կարող, տնտեսական զարգացման լայն կարելիութիւններ ստեղծել, եւ հայրենադարձութեան ծրագրեր մշակել։ Սփիւռքի հայերին քաղաքացիութիւն տալը քաջալերական քայլ էր, անկասկած. սակայն, այն հայրենիքի նկատմամբ զգացական կապը ամրացնելուց հեռու չգնաց։ Վերջին տասնամեակներին Հայաստանից հեռացած հայերի դէպքում, հայրենադարձութիւնը անհրաժեշտութիւն է, իսկ աւանդական Սփիւռքի համար՝ ներկայ փուլում, իրատեսութեան սահմաններից հեռու է նկատւում այն։ Սակայն, հարկ է այն պահել համազգային օրակարգի վրայ, որպէս ազգային պատկանելիութեան էական տարրերից մէկը։ Եթէ հայրենադարձութեան գաղափարը՝ ամբողջական Հայաստան ամբողջական հայութեամբ տեսլականով ամրագրւած, թէկուզ վախճանական հորիզոնի վրայ, անհետանայ հայ կեանքից, Սփիւռքը կորցնելու է իր նպատակասլաց ուղղւածութիւնը եւ ինքնամաշումը լինելու է շատ արագ։ Տւեալները ցոյց են տալիս, որ Սփիւռքը երկար ժամանակ շարունակելու է իր գոյութիւնը՝ ենթակայ գունաթափման վտանգին։ Արդ, ընդհանուր հայութեան թւի աճը եւ Հայաստանում եւ Արցախում հայութեան ֆիզիկական ներկայութեան պահպանումը առանցքային կարեւորութիւն ունեն։ Այս նպատակը կարելի է իրագործել Հայաստանի տնտեսութեան զարգացմամբ, անվտանգութեան երաշխաւորմամբ եւ Սփիւռքի փոքր ու մեկուսացած գաղութները, որոնք ինչ-ինչ պատճառներով ենթակայ են արագ ձուլման վտանգին, Հայաստան ուղղելով, իսկ Սփիւռքում՝ ծնունդների թիւը բազմապատկելով եւ այլ ազդու միջոցների դիմելով։
11- Հզօր Հայաստան-հզօր Սփիւռք տեսլականը պիտի դառնայ ազգային ռազմավարութեան հիմքը եւ նպատակակէտը։ Առաւել քան երբեք Հայաստան եւ Սփիւռք իրար կարիքը ունեն։ Հետեւաբար, Սփիւռք-Հայաստան գործակցութիւնը պիտի մնայ թէ՛ Հայաստանի, եւ թէ՛ Սփիւռքի կեանքի կենսական տարածքներից մէկը։ Ճիշտ չէ՛ Սփիւռքը նկատել Հայաստանի կցորդ, ո՛չ էլ Հայաստանից անջատ ինքնակենտրոն ու ինքնավախճան գոյութիւն։ Ճիշտ չէ նաեւ Սփիւռքը նկատել Հայաստանում սոսկ բարեսիրական ծրագրերին սատարող ու տնտեսական ծրագրեր մշակող գաղութների ամբողջութիւն։ Սփիւռքը անբաժան եւ անբաժանելի մասն է նոյն եւ մէկ հայութեան։ Արդարեւ, Հայաստանը հայրենասիրութիւն առթող հայրենիք լինելուց բացի՝ մինչեւ այժմ չկարողացաւ լինել վստահութիւն եւ յոյս ներշնչող, եւ աշխարհացրիւ հայութիւնը իր շուրջը համախմբող հաւաքական տունը։ Վերջին տասնամեակին շեշտը դրւեց տնտեսական ներդրումների եւ թուրիստական այցելութիւնների վրայ։ Յատկապէս Հայաստանի ներքաղաքական խնդիրները եւ հասարակատնտեսական ծրագրերի օժանդակութիւնը կարեւոր տեղ գրաւեցին սփիւռքահայութեան կեանքի մայր էջում, յաճախ լուսանցքի վրայ թողնելով Սփիւռքի առաջնահերթութիւնները։ Հայ ժողովրդի երկու բեւեռների միջեւ գործակցութիւնը պիտի լինի համապարփակ, ծրագրւած եւ հետեւողական, հիմնւած՝ փոխադարձ վստահութեան վրայ։ Սփիւռքի վերակենսաւորման գործում էական է Հայաստանի դերը, մասնաւորաբար մշակութային ու կրթական մարզերում։ Միւս կողմից՝ Հայաստան-Սփիւռք գործակցութեան շրջագծում, անհրաժեշտ ենք նկատում Հայաստանի կառավարման, ինչպէս նաեւ համահայկական խնդիրների եւ ծրագրերի քննարկման ընթացքում Սփիւռքի գործօն մասնակցութիւնը։

Գ) ԴԷՊԻ ՍՓԻՒՌՔԻ ՎԵՐԱԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒՄ – ՄԱՐԶԵՐ ԵՒ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑՔ
Մեր մատնանշած մտահոգութիւններն ու մարտահրաւէրները կարօտ են խոր, իրատես ու համապարփակ քննարկման։ Աւելի քան երեսուն տարի Հայաստանը եւ Արցախը դարձան Սփիւռքի կեանքի կիզակէտը։ Անկասկած, մեր ազգի այս երկու բեւեռները իրենց խնդիրներով եւ հրամայականներով Սփիւռքի համար միշտ մնալու են առաջնահերթութիւն։ Սփիւռքը ինքնավախճան իրականութիւն չէ. այն իր տեսլականը պիտի միշտ սեւեռած պահի Հայաստանի ուղղութեամբ, որը ողնասիւնն է հանդիսանում հայ ազգի ներկայի եւ երաշխիքը՝ դրա ապագայի։ Այս խոր գիտակցութեամբ, Սփիւռքը կոչւած է ինք իրեն վերակազմակերպելու։ Այսօր մեր ազգի մեծամասնութիւնը ապրում է Սփիւռքում։ Հետեւաբար ժամանակն է, որ մեր ազգի պատմութեան այս փուլում, ինքնակազմակերպումը լինի Սփիւռքին առաջնահերթութիւնը։
Ուզում ենք կարեւորութեամբ ընդգծել, թէ այլեւս չենք կարող հիւծւած կառոյցներով, զմռսւած մտածողութեամբ, կաղապարւած մօտեցումներով, հնամաշ օրակարգերով Սփիւռքը վերակազմակերպել եւ վերակենսաւորել։ Սփիւռքը իր կառոյցներով եւ օրակարգով, իր կանոնագրութիւններով ու գործելակերպերով պիտի լինի համահունչ նոր ժամանակների մարտահրաւէրներին։ Ինչպէ՞ս կարելի է ձեռնարկել այս հսկայ աշխատանքին։ Սփիւռքի պարզած ներկայ գոյավիճակի իրապաշտ արժեւորումը եւ նրա ծրագրաւորումը պիտի լինեն մեկնակէտը եւ մղիչ ուժը մեր աշխատանքներին։ Այս ուղղութեամբ առանցքային է իւրաքանչիւր գաղութում գործող բոլոր կազմակերպութիւնների եւ միութիւնների, ինչպէս նաեւ տարբեր մարզերի մասնագէտ ու փորձառու մտաւորականների դերը։
ա) ԹԵՄԱԿԱՆ ԿԱՌՈՅՑՆԵՐ
Աւանդական Սփիւռքի կեանքը կազմակերպւած է եկեղեցու շուրջը։ Իւրաքանչիւր գաղութ եկեղեցին համարել է իր հաւաքական կեանքի կենտրոնը եւ դրա շուրջը հիմնել տարբեր մարզերի առնչւած իր հաստատութիւնները։ Եկեղեցին, իր հերթին, չի կարողացել քայլ պահել կեանքի յարափոփոխ պայմանների հետ։ Եկեղեցու բարեկարգումը նոյնպէս հրամայական է։ Եկեղեցի-ժողովուրդ յարաբերութիւնը նոր որակ եւ ոճ է ստանալու, որպէսզի եկեղեցին վերածւի ծառայական ներկայութեան մեր ժողովրդի կեանքում։ Ուստի, նկատի ունենալով եկեղեցու կենտրոնական դերը մի գաղութի կեանքում, գաղութի վերակազմակերպումը հարկ է, որ սկսւի թեմական կեանքից։
Վերջին ազգային Ընդհանուր ժողովին (5-8 դեկտեմբերի 2017) թէ՛ մեր պատգամում, եւ թէ՛ ժողովի որոշումների մէջ կարեւորութեամբ անդրադարձել էինք յատկապէս թեմերի վերակազմակերպման եւ ապա այս ուղղութեամբ յատուկ ուղեցոյց ճշտել։ Սակայն, համաճարակը դանդաղեցրեց մեր թեմերի կողմից կատարւելիք ծրագրումի աշխատանքները։ Այստեղ ուզում ենք ամփոփ գծերով պարզել թեմական շրջագծում ձեռնարկւելիք աշխատանքի ուրւագիծը.-
Թեմի վերակազմակերպման գործում կարեւոր դեր է վերապահւած Հոգեւորականին։ Կոչման գիտակցութիւն ունեցող եւ ներկայ ժամանակների մարտահրաւէրները դիմագրաւելու հոգեմտաւոր պատրաստութիւն ունեցող հոգեւորականների կազմաւորումը էական է։ Ծուխը, իբրեւ հիմքը եկեղեցու կեանքի եւ առաքելութեան, պիտի լինի վերակազմակերպման գործընթացի կիզակէտը։ Հարկ է եկեղեցու վարչակազմակերպչական կեանքում գործող մարմիններին վերաթարմացնել՝ պաշտօնի կոչելով ուսեալ եւ գործունեայ տիկիններ եւ երիտասարդներ։ Անհրաժեշտ է առաջնահերթ կարեւորութիւն ընծայել ա) քրիստոնէական դաստիարակութեան՝ Կիրակնօրեայ դպրոցների վերաշխուժացմամբ, հայկական դպրոցներում կրօնագիտական նիւթերի դասաւանդմամբ եւ հայ ընտանիքում հոգեւոր ու բարոյական արժէքների կենսագործմամբ։ բ) մարդասիրական աշխատանքի, այն դարձնելով եկեղեցու առաքելութեան էական մարզերից մէկը։ գ) Հայ դպրոցի, վերաշեշտելով դրա հայակերտման առաքելութիւնը։
բ) ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ԿԱՌՈՅՑՆԵՐ
Թեմը գաղութից անկախ միաւոր չէ, թեմը ինքնին ժողովուրդն է։ Այս առումով, համայնքային կեանքում գործող կազմակերպութիւնների եւ թեմի միջեւ ներդաշնակ գործակցութիւնը, վստահաբար, նպաստելու է գաղութի վերակազմակերպմանը։ Արդ, թելադրելի է, որ համագործակցութիւնը սկսւի ծրագրերի պատրաստութեան ընթացքում։ Համայնքային կառոյցները մասնակից են թեմական մարմինների գործունէութեան, սակայն դրանք ունեն իրենց յատուկ կանոնագրութիւնները եւ առաջնահերթութիւնները։ Մեր կառոյցները սկսել են մարդուժ կորցնել, քանակին առընթեր նշմարելի է նաեւ որակի նահանջը։ Նոր աւիւն հարկ է ներարկել դրանց, ապահովելով երիտասարդութեան, արական եւ իգական, տիրական ներկայութիւնը՝ նաեւ ղեկավարութեան մակարդակի վրայ։ Կառոյցների կանոնագրութիւնների այժմէականացումը եւ տեղական պայմաններին պատշաճեցումը, պահպանելով հանդերձ դրանց համասփիւռքեան եւ համահայկական բնոյթն ու նպատակը, անխուսափելի է։ Կառոյցների միջեւ սերտ գործակցութիւն եւ դրանց գործունէութեանց միջեւ ներդաշնակութիւն ստեղծելը մեծապէս նպաստելու է գաղութի կեանքի առաւել ծաղկման եւ Սփիւռքի աշխուժացման։
Սփիւռքի վերակազմակերպումը բարդ եւ երկարաշունչ ծրագիր է։ Նման հսկայածաւալ մէկ ծրագրի իրագործումը ենթադրում է հաւաքական հաւատք ու նւիրում, ղեկավարութիւն եւ յանձնառութիւն։ Այն պահանջում է նաեւ մասնագիտական մօտեցում եւ համապարփակ ծրագրաւորում՝ հանգրւանային կերպով իրագործելի։ Յիշեալ գործընթացի մէջ անհրաժեշտ է նկատի ունենալ տարբեր միջավայրերում ապրող գաղութների ներքին դրւածքը, գործող կառոյցների իւրայատկութիւնները եւ շրջապատը, եւ համապատասխան մօտեցում որդեգրել։
Արդ, ինչպէ՞ս կարելի է յիշեալ հսկայ աշխատանքին ձեռնարկել.-
1) Մթնոլորտի պատրաստութիւնը նախապայման է։ Մեր կառոյցները, դրանց պատասխանատուները եւ անդամները պատրաստ եւ յանձնառու պիտի լինեն վերակազմակերպումի անյետաձգելի անհրաժեշտութեան։ Այս ուղղութեամբ յօդւածների պատրաստութիւնը, հրապարակային քննարկումների եւ համագումարների կազմակերպումը կարող են օգտակար հանդիսանալ տեսակէտների փոխանակման, մտքերի պատրաստութեան եւ դրական միջավայրի ստեղծման։
2) Իւրաքանչիւր կառոյց ինք պիտի նախաձեռնի իր վերակազմակերպման, նկատի ունենալով մեր արծարծած մտահոգութիւններն ու մատնանշած երեւոյթները, եւ ապա, անհրաժեշտութեան դէպքում, իր կատարած աշխատանքը համադրի այլ կառոյցների հետ։
3) Ծրագրման գործին հարկ է յաջորդի գործադրումը։ Այս բնականաբար ամենադժւար փուլն է։ Գործադրումը պիտի կատարւի առաջատւական ընթացքով եւ ծրագրւած հետեւողականութեամբ։
Հաւատարիմ իր անցեալին, հայ ժողովուրդը կոչւած է ինք իրեն յարատեւօրէն վերարժեւորման եւ վերանորոգման ենթարկելու՝ համահունչ փոփոխւող ժամանակներին, պայմաններին եւ մարտահրաւէրներին։ Ա՛յս տեսլականով եւ յանձնառութեամբ Սփիւռքը պիտի վերակազմակերպի եւ վերաշնչաւորի ինք իրեն։ Սփիւռքը իր ներկայ վիճակին թողնել, նշանակում է դրա ինքնամաշումը արագացնել։ Սփիւռքի վերակազմակերպումը՝ դրա հզօրացումն է, իսկ Սփիւռքի հզօրացումը Հայաստանի եւ Արցախի հզօրացումն է. եւ այս համազգային առաջնահերթութիւն է եւ մարտահրաւէր։ Հարկ է անյապաղ լծւել աշխատանքի։
Յանձնարարում ենք մեր Սուրբ Աթոռի թեմերին անմիջապէս ձեռնարկել ծրագրաւորման, որպէսզի կարելի լինի այն ամբողջացնել առաջիկայ ազգային Ընդհանուր ժողովից առաջ։

Հայրական ջերմ սիրով,
Աղօթարար՝
ԱՐԱՄ Ա ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՄԵԾԻ ՏԱՆՆ ԿԻԼԻԿԻՈՅ

1 Յունւարի, 2022
Անթիլիաս, Լիբանան
(Արեւելահայերէնի վերածւած)

Հայկական անձնանուններ

Հայ ազգի արժանիքներին լաւածանօթ և նրա արժէքներով հպարտ հայ ծնողի համար մեծ նշանակութիւն ունի իր գալիք սերնդի հայապահպանման գործընթացը, մասնաւորաբար սփիւռքեան պայմաններում:
Ուստի, այս ուղղութեամբ նորամանկան սպասող ընտանիքներին օժանդակելու նպատակով է, որ օգտւելով հայկական եւ եւրոպական տարբեր աղբիւրներից, Թեհրանի Ազգային Առաջնորդարանի կայքէջի վրայ է տեղադրւում Հայկական անձնանունների ցանկը:

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՆՁՆԱՆՈՒՆՆԵՐ