ԹԱՐԳՄԱՆՉԱՑ ՏՕՆ՝ ԱՌԻԹ ԶԳԱՍՏՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԶՂՋՈՒՄ-ԱՊԱՇԽԱՐԱՆՔԻ

Մի շաբաթ է ինչ հոկտեմբեր ամսի մէջ ենք, այսինքն մշակոյթի, Սրբոց Թարգմանչաց յիշատակի ոգեկոչման հրամայականի առաջ ենք ազգովին ու կոչւած ենք Թարգմանիչների շունչով օծուն մշակութաբոյր այս օրերին մի անգամ եւս թղթատելու մեր հեռաւոր ու մօտաւոր պատմութեան էջերը, վերապրելու խորհուրդը Թարգմանիչների աստւածաբոյր գործին՝ հայ գրերի գիւտին, Աստւածաշունչ Մատեանի թարգմանութեան, հայ եկեղեցու ողջ ծէսին, ծիսական արարողութեան հայացումին եւ ըստ այնմ գործելու։

Մի ազգի, ժողովրդի ինքնութեան, ինքնատպութեան եւ շրջապատից տարբերելու գործօնը իր մշակոյթն է, իր գիրն ու գրականութիւնը, պատմութիւնն ու ճարտարապետութիւնը, երաժշտութիւնն ու մանրանկարչութիւնը, հոգեւոր երաժշտութիւնն ու գրականութիւնը յատկանշւած իր խորհրդի հոգեւոր բովանդակութեամբ։

Ս. Մեսրոպ Մաշտոց իր գրերի գիւտով, Ս. Սահակի եւ իրենց աշակերտների հետ միասին աստւածաճանաչութեան, իրական ու ճշմարիտ գիտութեան ճանապարհը բացին մեր ժողովրդի առաջ։ Մեսրոպեան գիւտով մեր լեզուն, գիրն ու գրականութիւնը նոր իմն պայծառութեամբ դարձաւ պատւանդանը մեր ժողովրդի յաւերժութեան։ Մեսրոպաստեղծ գրերը եղան լուսաւոր ճանապարհ հայը դէպի երկինք՝ յաւերժութիւն փոխադրող։ Որքան իմաստալից են հայ անմահանուն բանաստեղծի՝ Սիամանթոյի հետեւեալ տողերով, որոնցով Սուրբը լոյս եւ իմաստութիւն է հայցում Գերագոյն Լոյսից՝ Աստծուց.-
Լոյս տուր ինծի. Աստւած անհերքելի
Տիեզերքի անմեկնելի ճարտարապետ,
Ճակատագրի եւ ճանաչման ստեղծիչ,
Շունչի մրրիկ, կեդրոնական կարողութիւն…

Օգնէ ինծի Մեծապարգեւ իմաստութիւն,
Ես՝ անցուպ հովիւ, մեծ քարոզիչ,
Ես եղկելի մահկանացու, ես տժգոյն տնտես
Հայկազեան ահեղ ցեղին։
Լոյսի եւ իմաստութեան հայցումով Ս. Մեսրոպ լոյսի շողեր է կաթեցնում հայոց աշխարհի երկնակամարից, իսկ իմաստութեան խնդրանքով նա հայ մարդու մտքի եւ հոգու առաջ բացում է Աստւածաշունչ մատեանով փոխանցւող գիտութիւնը ճշմարտութեան եւ իրական աստւածաճանաչութեան։
Ե. դարը սկսւում է քաղաքականօրէն թոյլ իշխանութեամբ. Դ դարի երրորդ քառորդին Հայաստանը բաժանւեց Բիւզանդիայի եւ Պարսկաստանի միջեւ. Հայաստանում նախարարական տուները հակամարտութեան մէջ էին միմեանց հետ։ Խառնակ շրջան էր։ Վռամշապուհ թագաւորը հետամուտ էր խաղաղութեան եւ համերաշխ կեանքի հաստատման։ Շնորհիւ Սահակ կաթողիկոսի հեղինակութեան եւ բարեխօսութեան պարսից թագաւորի մօտ կարելի եղաւ շուրջ երկու տասնամեակ խաղաղ կեանքով օժտել հայրենիքը։ Ահա այս շրջանին Ս. Մեսրոպ գիտակցելով, որ առանց սեփական լեզւի, գրի ու գրականութեան դժւար է լինելու Աստծու խօսքի ճշգրիտ իմացումը։ Արդարեւ Ս. Սահակ կաթողիկոսի եւ օրւայ թագաւոր Վռամշապուհ Արքայի քաջալերանքով եւ նիւթական ու բարոյական օժանդակութեամբ ձեռնարկեց իր երազի, հայոց գրերի գիւտի դժւարին գործին։
Ձեռնարկեց ճամբորդութեան դէպի միջագետք, որ այդ շրջանին իր գլխաւոր քաղաքներով գիտութեան վայր էր համարւում։ Երկար ու տքնաջան աշխատանքը Սուրբին պտղաւորում է հայոց գրերի գիւտով, որով պայծառափայլեց Հայաստան աշխարհն ու հայ ժողովուրդը։ Ս. Մեսրոպ Ս. Սահակ հայրապետի եւ իր աշակերտների հետ սկսաւ ե՛ւ թարգմանական աշխատանքի ե՛ւ Աւետարանի լոյսի տարածման։

Հայոց գրերի գիւտը պատմական դարձակէտ եղաւ հայ ժողովրդի պատմութեան մէջ։ Ե. դարի թարգմանիչները գլխաւորութեամբ Ս. Մեսրոպի եւ Ս. Սահակի, որպէս իրական աշակերտները Աւետարանի աստւածային իմաստութեամբ զարդարեցին Հայաստան աշխարհը։ Շարականագիրը Մեսրոպի վերադարձը Վաղարշապատ գրերի գիւտից յետոյ նմանեցնում է Մովսէս մարգարէի Սինա լեռան վրայ տասնաբանեայ պատւիրանների ստացման.«Թարգմանիչները աստւածագիտութեան թաքուն իմաստը տնօրինաբար ի յայտ բերելով մեզ ծանուցեցին Սուրբ Մովսէս մեծի նմանողութեամբ»։

Հայոց գրերի գիւտով ողջ Հայաստան աշխարհը հայացաւ, սկիզբ դնելով հայ գրականութեան, որ պիտի լինէր զօրաւոր մի ազդակ ազգային ոգու կերտման, Աւետարանի Լոյս հաւատքով սպառազինւած թարգմանիչներն ու նրանց յաջորդող սերունդները շարունակեցին նոյն ոգիով, հաստատ հաւատքով, անվրէպ յոյսով ու ապագայի վառ տեսիլքով հայ ժողովրդի գիտակցութեան մէջ ամրացնել ոգին ու հոգին հայկազեան ազգին։

Հայ գրերի գիւտով հայի նկարագրային կառուցւածքը առաւել եւս ամրացաւ ու վերածւեց հաստատութենական պատւանդանի, որով սպառազինւած հայը կերտեց իր պատմութիւնը, բազմադարեան մշակոյթը, գիրն ու գրականութիւնը, ճարտարապետական կոթողներն ու աղօթաբոյր խաչքարերը, իրենց երկնասլաց գմբէթներով եկեղեցիներն ու վանական համալիրները։

Հայը Աւետարանի լոյսով լուսաւորւած եւ Սահակ-Մեսրոպեան հոյլով մեզի ժառանգ թողած լեզւով, հոգեւոր ժառանգութեամբ զրահաւորւած մարտնչեց իր կեանքը կասեցնող թշնամու դէմ ի սէր եւ ի պահպանութիւն իր լեզւին, մշակութային եւ հոգեւոր արժէքներին։ Դարերով Մեսրոպակերտ վանական-ուսումնական համալիրները եղան ներշնչումի հզօրութեան աղբիւր եւ մեկնակէտ ոսկեդարու կերտումին։

Այսօր, դժբախտաբար Ս. Մեսրոպի ու թարգմանիչ հայրերի մեզ ժառանգ թողած լեզուն ոչ միայն նահանջի մէջ է այլեւ աղաւաղման օտարամուտ բառերով, ասացւածքներով եւ լեզւամտածողութեամբ։

Հպարտութեամբ վկայակոչում ենք մեր հայրերի սխրագործութիւնները, քաջութիւնն ու արութեան արժանի գործերը, այսօր սակայն մեր վանական համալիրներից դադարել է հայ հոգեւոր երաժշտութիւնն ու մեսրոպաբոյր գիրն ու գրականութիւնը։

Այսօր հայոց պատմութիւնը օտարացած նիւթ է մեր դպրոցներում եւ հայրենիքի թէ արտասահմանի մեր դպրոցներում, ուսումնական բարձրագոյն հաստատութիւններում։

Այսօր Հայոց Եկեղեցին, որ դարերով եղել է մեր գրի ու գրականութեան այլեւ մշակոյթի օրրան, դարձել է խոպան քանզի այն պարպւել իր հոգեւոր եւ ազգային պարունակից եւ որպէս նիւթ դադարել է հայ աշխարհի կրթական բարձրագոյն ուսումնարաններում, առաւել եւս օտարամուտ բառերը մրցումի են ելած յաղաւաղումն մեսրոպակերտ լեզւին։

Հայրենասիրութիւնն ու ազգասիրութիւնը դատարկւած են իրենց խորքային բովանդակութիւնից։

Ի տես եւ ի լուր այս տխուր եւ դառն իրականութեան մեզ մնում է ծունկի գալ Սուրբի գերեզմանի, յիշատակի առաջ եւ իր իսկ ապաշխարութեան շարականի բառերով ասել.-
Մեղքերս խիստ բազում են,
Ծանր, քան ծովի աւազը,
Քո ողորմութեան դուռը բա՛ց Տէ՛ր,
Ողբալով քեզ եմ դիմում,
Քանզի միայն քո դէմ մեղանչեցի…։
Այո՛, մեղանչել ենք քո դէմ ով մեծ Սուրբ եւ հիմա ծունկի եկած խնդրում ենք քո բարեխօսութիւնը առ Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս։
Ու հիմա բանաստեղծի բառերով քեզ եմ աղաչում, ով Սուրբ…
Օշականի հանճարանիստ հողակոյտ,
Դո՛ւն սրբագիր թարգմանիչ,
Ոսկեդարու ադամանդեա՜յ բանալի,
Դո՛ւն հայ դպրութեանց անշրջանակ լուսամուտ,
Դո՛ւն ճեմարան մարմարային մտածումի,
Ներէ՛ որ քու աշակերտդ արբեցեալ
Տասն եւ հինգ դարեր յետոյ զքե՛զ պաշտէ…։

Դո՛ւն՝ հասողութեան հիմնաքար,
Աստղերէն մեզ լոյս լեցնող ոսկեհասակ աշտարակ,
Մեզ արժանացրու այդ լոյսին իբրեւ քո ծառաները եւ թոյլ մի տուր որ խաւարը շրջապատի մեզ ու լուսաւորիչ մտքին։

ՍԵՊՈՒՀ ԱՐՔ. ՍԱՐԳՍԵԱՆ
ԱՌԱՋՆՈՐԴ ԹԵՀՐԱՆԻ ՀԱՅՈՑ ԹԵՄԻ

Հոկտեմբեր 2021
Տօն Սրբոց Թարգմանչաց