زندگی اجتماعی جوامع ارمنی از گذشتههای دور پیرامون کلیساها شکل گرفته و گسترش یافته است. محدودۀ کلیسای مریم مقدس تهران نیز از دیرباز مجتمعی آموزشی ـ فرهنگی بوده و در بناهای پیرامونی آن مدارس ابتدایی و متوسطۀ ارمنیان دایر بوده است و در کنار آنها انجمنهای خیریه مستقر بودند. در سالهای اخیر، فعالیت این مدارس به سبب کمبود دانشآموز ناگزیر متوقف شده و ساختمانهای آنها به نیازهای فرهنگی جامعۀ ارمنیان پایتخت اختصاص یافته است.
در حالحاضر، در سمت شمال محدودۀ کلیسا ساختمان مجتمع فرهنگی واچه هوسپیان بنا شده که پیشتر مدرسۀ ابتدایی بوده و به همین منظور نیز ساخته شده بود. پس از توقف فعالیت مدرسه، ساختمان آن با تغییراتی به مجتمع فرهنگی تبدیل شد. در مجاورت این مجتمع، در ساختمانی قدیمی، انجمن خیریۀ بانوان ارمنی تهران و بخش اداری مجتمع مستقر است. در ضلع جنوبی کلیسا دبیرستان کوشش داویدیان قرار دارد که با دیواری از محوطۀ کلیسا جدا شده است. در ضلع جنوب شرقی محدودۀ کلیسا نیز بنایی قدیمی قرار دارد که سالها مدرسۀ راهنمایی بوده اما اکنون به مرکز توانبخشی آگونک و انجمن بانوان ارمنی دوستدار کلیسا اختصاص یافته است. در مطالبی که در صفحات بعد میآید، به شرح تاریخچۀ کلیسای مریم مقدس و واحدهای فرهنگی ـ اجتماعی و آموزشی مستقر در پیرامون آن میپردازیم.
قابل ذکر است که در این مجموعه سالها، مدرسۀ عالی زبان، ادبیات، تاریخ و فرهنگ ارمنی، به منظور آموزش معلمان زبان ارمنی برای تدریس در مدارس مخصوص ارمنیان، دایر بوده و هزینۀ این دورههای آموزشی را، مدتها، انجمن بانوان ارمنی ایران بر عهده داشته است. در سالهای اخیر، این کلاسها به سبب دوری از مراکز ارمنینشین پایتخت، به مکانی مناسبتر منتقل شده است.